საერთაშორისო კერძო სამართალი

შესავალი

ქვეყანათა დამოუკიდებლობამ, საგარეო რეფორმამ და სხვადასხვა ქვეყნის მოქალაქეებსა და ორგანიზაციებს შორის კერძო ხასიათის ურთიერთობის დამყარებამ დღის წესრიგში დააყენა საერთაშორისო კერძო სამართლის არსებობა. ამერიკელი მეცნიერის გ. გუდრისის ხატოვანი გამოთქმის თანახმად: “იურისპრუდენციაშ უმაღლეს მათემატიკად წოდებული” ამ იურიდიული დისციპლინის disciplinis swavleba garkveul sirTuleebTanaa dakavSirebuli _ misi Seswavla SeuZlebelia samarTlis zogadi Teoriis, SedarebiTi samarTlis, saerTaSoriso samarTlis zogadi principis da samoqalaqo SromiTi da samoqalaqo saproceso samarTlis codnis gareSe. magaliTad, ver vilaparakebT ucxo elementebis mqone garigebebze, an sanivTo samarTalTan dakavSirebul koliziur sakiTxebze Tu ar aris cnobili ra aris TviTon garigeba, nivTze uflebis warmoSoba, Secvla da Sewyveta. es garemoeba aixsneba imiT, rom saerTaSoriso kerZo samarTali miekuTvneba axal Seqmnil iuridiul disciplinaTa ricxvs, romelic rogorc samarTlis damoukidebli dargi, sxavadasxva qveynebSi gasuli saukunis meore naxevarSi Camoyalibda.

saerTaSoriso kerZo samarTlis cneba da sistema

Tanamedrove msofliosTvis damaxasiaTebelia saxelwifoTa Soris , rogorc politikuri, aseve savaWro-ekonomikuri, samecniero-teqnikuri, kulturuli urTierTobebis damyareba. sxva qveynis organizaciebs, firmebsa da moqalqaeebs Soris qonebrivi da ara qonebrivi kerZo saxis uriTierTobebi yalibdeba. saxelmwifoTa Soris arsebuli urTierTobaTa farTo speqtri qmnis saerTaSoriso sistemas. “saerTaSoriso sistema, farTo gagebiT, moicavs yvela im urTierTobas , romelic saxelmwifos gareT warmoqmnili urTierTobebis komponentebs moicavs, ganurCevlad imisa, atarebs es urTierToba samTavrobaT Soris xasiaTs Tu ara, monawileobs masSi fizikuri Tu iuridiuli piri, politikuri partia Tu saxlmwifo, rogorc suverenuli uflebis matarebeli” ( levan aleqsiZe saerTaSoriso samarTali 1998 w.) aseTma urTierTobebma warmoSva iseTi problemebi, rogorebicaa mSvidoba da saerTaSoriso usafrTxoebis dacva. saerTaSoriso kavSir-urTierTobebis procesSi Camoyalibebuli politikuri urTierTobebi mxolod saxelmwifoebs Soris aris damyarebuli. saerTaSoriso kerZo samarTleblivi urTierTobebi ki sxvadasxva qveynis fizikur da iuridiul pirebs Soris warmoiSoba. urTierrTobebi, romlebic uSualod saxelmwifoTa Soris myardeba, sajaro interesebidan gamomdionareobs saerTaSoriso sajaro samarTals miekuTvneba. saerTaSoriso kerZo samarTalSi ki Sedis kerZo interesebidan gamomdinare arasaxelmwifoTaSorisi savaWro-ekonomikuri, samecniero-teqnikuri, kulturuli, sakredito, piradi, qonebrivi, saojaxo, SromiTi urTierTobebis regulireba, romlebSic Sesabamisad sxvadasxva qveynis moqalaqeebi da organizaciebi gamodian mxareebad. saerTaSoriso samarTlis ganviTarebaze did gavlenas axdens mosaxleobis migraciis mkveTri zrda. saerTaSoriso kerZo samarTlis interess warmoadgens saerTaSoriso sistema, viwro gagebiT, romelic sxvadasxva qveynis fizikur da iuridiul pirebs Soris warmoSobil kerZo samarTlebliv urTierTobebs Seicavs, romlis ZiriTad subieqtebad fizikuri da iuridiuli pirebi gvevlinebian. saerTaSoriso kerZo samarTali koliziuri normebiT gansazRvravs, saerTaSoriso kerZo samarTlis subieqtebis monaeileobiT warmoSobil kerZo samarTleblivi urTierTobebis regulirebisTvis romeli qveynis samarTali iqnes gamoyenebuli. materialur samarTleblivi normebi erTi mxriv ki koliziuri normebis ZaliT, meore mxriv uSualod aregulireben warmoSobil kerZo samarTlebriv urTierTobebs. saerTaSoriso kerZo-samarTlebrivi urTierTobebis regulireba mWidrodaa dakavSirebuli saxelmwifoTa Soris arsebul sagareo politikur viTarebasTan. qveynis da misi organoebis moqmedeba aRniSnul sferoSi gamomdinareobs qveynis konstituciaSi ganmtkicebuli principebidan. qveynis urTierToba sxva qveynebTan saxelmwifoTa suverenuli uflebebis aRiarebas, maT teritoriul mTlianobas da sxva sayovelTaod aRiarebul principebs emyareba. qveyanaTa damokidebuleba saerTaSoriso kerZo samarTalTan ganisazRvreba ZiriTadi faqtorebiT _ zogadsakacobrio interesebis prioritetis aRiareba, saerTSoriso urTierTobebis Hhumanizaciis wina planze wamoweva, saerTaSoriso samarTlis primatis gaTvaliswineba.

saerTaSoriso kerZo samarTlis yuradRebis centrSi dgas adamiani da misi uflebebi Tu Tavisuflebebi. qveyana Tanmimdevrulad icavs adamianis uflebebs, ucxoelTa samarTlebriv mdgomareobas am qveyanaSi. uzrunvelyofs qveynisa da ucxoeli moqalaqeebi qorwinebis Tavisuflebas. saerTaSoriso kerZo samarTlis normebSi ganmtkicebulia saxelmwifos interesebi. misi sayovelTaod aRiarebuli principia kanonis uzenaesoba. kanonis rolis amaRleba uzrunvelyofs samarTlebrivi normebis stabilurobas qveyanaSi. samarTlebrivi saxlmwifos mniSvnelobis procesSi aucilebelia samarTlebrivi normebis da maT Soris serTaSoriso kerZo samarTlis normebis xelmisawvdomoba. unda xdebodes maTi sajaro publikacia. es Seexeba rogorc koliziur da materialur - samarTlebriv normebs, ise saerTaSoriso xelSekrulebebs da am xelSekrulebebSi unificirebul normebs.

saerTaSoriso kerZo samarTlis sagani da Taviseburebani

saerTaSoriso kerZo samarTali warmoadgens , rogorc saswavlo disciplina aRniSnuli samarTlis mecnierebasa da zogadad samarTlis dargis erTobliobas. misi arsis gasagebad mizanSewonilia davadginoT sakiTxTa da movlenaTa romeli sfero ainteresebs mas, rogoria misi adgili samarTlis dargTa sistemaSi, regulirebis ra meTodebsa da saSualebebs iyenebs igi. saerTaSoriso kerZo samarTali , rogorc samarTlis damoukidebeli dargi saukunenaxevris istorias iTvlis, magram misi calkeuli niSnebis Camoyalibeba romis samarTlidan daiwyo. samarTlis kerZo da sajaro samarTlad dayofac romis samrTlidan momdinerobs. iustinianes digestebSi Camoyalibebuli klasikuri debuleba kerZo da sajaro samarTlis urTierTgamijvnis Sesaxeb ukve karga xania veRar xsnis am urTules sakiTxs, magram samarTlis amgvari sistemizacia mniSvnelovania da dRemde gamoiyeneba kontinenturi evropis iuridiul mecnierebaSi. romaelma iuristebma samarTlebrivi normebis ori sistema Seqmnes: samoqalaqo samarTali (jus scivile) da xalxTa samarTali (jus gentium).

saerTaSoriso kerZo samarTalSi mniSvnelovani adgili uWiravs normebs, romlebic mimarTulia aRniSnuli samarTlis subieqtebis samoqalaqo , SromiTi da procesualuri uflebebis dasacavad. mis regulirebi sferoSi Sedis ucxoeli fizikuri da iuridiuli pirebis uflebaunarianobisa da qmedunarianobis gansazRvra. ucxoel moqalaqeTa da moqalaqeobis armqone pirTa da piriqiT, sazRvargareT mcxovreb qveqnis moqalaqeTa kerZo saxis piradi, qonebrivi da saojaxo urTierTobebTan dakavSirebuli sakiTxebi. ucxo elementebis Semcveli SromiTi da savaWro saxis garigebebi. am sferoSi Sedis aseve ucxo elementebis mqone savaluto, safinanso da sabaJo urTierTobebis regulireba. am SemTxvevaSi ZiriTad gamyof xazad ucxo elementebi gvevlineba.

holandielma iuristma i.Jitim kerZo samarTlebrivi urTierTobebi sam jgufad dayo:

1. erovnuli.
2. SedarebiT internacionaluri, romelsac internacionalurad miiCnevs erTi romelime konkretuli saxelmwifo, xolo erovnulad sxva.
3. absoliturad internacionaluri, romelsac aseTad miiCnevs uklebliv yvela saxelmwifo.

mravalferovani saerTaSoriso saxis mqone kerZo urTierTobebis regulirebisTvis sakuTari da sxva qveynis moqalaqeebisa da organizaciebis samarTlebrivi dacvis mizniT saxelmwifoebi SeimuSaveben e.w. koliziur normebs. isini miuTiTeben ama Tu im urTierTobebis regulirebisTvis romeli norma iqnes gamoyenebuli. dgeba sakiTxi: 1. romeli qveynis sasamarTlom ganixilos saqme; 2. romeli materialuri kanoni iqnes gamoyenebuli. ucxouri elementebis mqone samoqalaqo regulirebis specifiuroba SemdegSia: saerTaSoriso kerZo samarTlis koliziuri norma ar Seicavs pirdapir pasuxs rogor gadawydes konkretuli urTierToba. koliziuri normis miTiTebiTi nawili, koliziuri kriteriumis safuZvelze, gansazRvravs romeli kanoni eqvemdebreba gamoyenebas mocemul SemTxvevaSi. aseve SeiZleba xarvezs Seicavdes romelime kanoni. amitom amis aRmosafxvrelad iyeneben kanonisa da samarTlis analogiis princips. aseve samosamarTlo samarTals. isini saerTaSoriso kerZo smarTalSi SeiZleba ise gamoiyurebodes, rogorc Sida samoqalaqo samarTlebriv urTierTobebSi.

saerTsSoriso kerZo samarTali koliziuri normebis garda moicavs Sida kanonmdeblobis materialur normebs, romlebmac uSualod koliziuri normebis gareSe unda daareguliron saerTaSoriso kerZo saxis urTierTobebi.

ucxo elementebis mqone saqmeTa ganxilvis dros saWiroa gamosayeneblad Sesaferisi samarTlis SerCeva, ucxouri samarTlis Sinaaarsis dadgena(im SemTxvevaSi, roca miTiTeba mimarTuli ucxo qveynis samarTalze). sazRvargareTidan mtkicebulebebis gamoTxova. rodesac, faqtebis dasadgenad an garemoebaTa gasarkvevad Tu sxva dokumentebisa da mtkicebulebebis Segrovebis mizniT saWiroa konkretuli qveynis farglebs gareT sasamarTlo moqmedebaTa ganxorcieleba, sasamarTlo aRZravs Suamdgomlobas sxva qveynis saTanado dawesebulebaTa winaSe samarTlebrivi daxmarebis Sesaxeb.

saerTaSoriso kerZo samarTali aris samarTlis sistemis Semadgeneli nawili, romelic moicavs ucxo elementebis mqone saerTaSoriso kerZo xasiaTis, pirad qonebriv, saojaxo, SromiT, savaWro-ekonomikuri da sxva saxis urTierTobebis regulirebisa da maTi saproceso ganxilvis wesebs. saerTaSoriso kerZo samrTlis mizania am saxis samarTlebrivi urTierTobebis qmedebis regulireba.

saerTaSoriso kerZo samarTlis warmoSobis istoria da misi ganviTarebis tendenciebi

saerTaSoriso kerZo samarTlis normebisa da instituebis formirebasa da ganviTarebaSi gansakuTrebul rols asrulebs doqtrina misi roli da gavlena mniSvnelovani iyo da aris ara marto im qveynebSi ,sadac igi aRniSnuli samarTlis wyarod aris miCneuli, aramed iqac, sadac samoqalaqo kodeqsi samarTlis wyarod ar iTvleba. saerTaSoriso kerZo samarTlis normebis warmoSobis da maTi ganviTarebis istoriul wina pirobad miiCneva sami faqtori:

1. erTmaneTisagan gansxvavebuli samoqalaqo samarTlebrivi sistemis mqone saxelmwifo mxaris an teritoriuli erTeulis arseboba.
2. am erTeulebis mosaxleobas Soris savaWro urTierTobis ganviTareba
3. ama Tu im teritoriul erTeulebSi ucxoelTaYaRiareba.

Zvel romSi samarTlis subieqtebi dayofili iyo romis moqalaqeebad da peregrinusebad. peregrinusebs Seadgendnen rogorc ucxoeli moqalaqeebi ise pirebi, romelTac farTo samoqalaqo uflebebi ar gaaCndaT (romis provinciis moqalaqeebi) romis moqalaqeebi eqvemdebarebodnen jus scivile-s, xolo ucxoelebi jus gentium-s igi iyo xalxTa samarTali romelic Camoyalibda erTgvarovani samarTlis formirebis gziT. aris mosazreba, rom jus gentium-is mTavari daniSnuleba savaWro urTierTobebis regulireba iyo

gaius ciceronisa da ulpianes naSromebSi dasabuTebulia iseTi samarTlis Seqmnis idea, romlis bazazec SesaZlebeli iqneboda xalxTa Soris kavSirebis damyareba. gaiusis SexedulebiT, yvela xalxi sakuTar erovnul samarTals eqvemdebareba. nawilobriv ki sargeblobs yvela xalxisTvis saerTo samarTlebrivi principebiT. ase, rom vaWrobis ganviTareba garkveulwilad cvlis samarTlebrivi urTierTobebis xasiaTs. dasavleT evropaSi saerTaSoriso kerZo samarTlis warmoSoba ukavSirdeba Crdilo da zemo italiis qalaqebs (bolonia, modena, venecia, genua, piza) Soris savaWro urTierTobebis ganviTarebas (XIII_XVII) Tavdapirvelad TiToeuli qalaqi sakuTar samarTals iyenebda, magram praqtikul samarTlebrivi moRvaweobisas, adgilobrivi samarTlis sxva qalaqis mosaxleobis mimarT gamoyenebam winaaRmdegobebi Seqmna. iuristebi gamosavlis moZebnas romis samarTlis ganmartebiT da misi gamoyenebiT cdilobdnen. am periodidan warmoiSva glosatorebis Teoria (XIII) isini iustinianes digestebs ukeTebdnen xelnawer SeniSvnebs, glosebs, romlebic statusebis Teorias daedo safuzvlad. pirveli cnobili glosa: “Tu boloniis mcxovrebis mimarT sarCelia aRZruli modenaSi is ar SeiZleba gasamarTldes modenis kanoniT, radgan is am kanons ar eqvemdebareba.” XIV saukunidan glosatorebs cvlian postglosatorebi, samarTalkomentatorebi (barToli, baldi) isini saerTaSoriso kerZo samarTlis doqtrinis fuZemdeblad gvevlinebian Tanamedrove iuridiul literaturaSi barToli miCneulia saerTaSoriso kerZo samarTlis kategoriebis pirvel Camomyalibeblad. igi cdilobs Camoayalibos saerTaSoriso kerZo samarTlis zogadi nawilis sxva sakiTxebic. barTolis mowafe, brwyinvale mecnieri baldi statusebis sam kategorias gamoyofs:

1. statuta personalia- pirovnebasTan dakavSirebuli samarTlebrivi normebi;
2. statuta realia- vrceldeboda erT qalaq-saxelmwifo teritoriaze ganlagebul nivTebze;
3. statuta mixtra- aq Sedioda qonebasTan dakavSirebuli samarTlebrivi normebi.

XVI saukuneSi holandiurma skolam didi roli iTamaSa saerTaSoriso kerZo samarTlis ganviTarebaSi. am skolis didi miRwevad iTvleba moZRvreba comitas-ze es glisxmobs ucxo qveynis im kanonebis gamoyenebas, romlebic ar daazaralebs am saxelmwifos suverenitets da saerTaSoriso pativiscemis principebs daemyareba

germanelma ( fridrix karl fon savini) da italiurma(paskuale manCini) moZRvrebam axali impulsi misca saerTaSoriso kerZo samarTlis ganviTarebas savinis ekuTvnis e.w. “saerTaSoriso kerZo samarTlis erTianobis Teoria,” ris safuzvelzec ganviTarda koliziuri moZRvreba misi azriT, yvelanairi samarTlebrivi urTierToba Tavisi bunebiT garkveuli teritoriidan gamomdinareobs. amitom, saWiroa calkeuli samarTalurTierTobis mocemul teritoraze moqmed samarTlebriv wesrigTan kavSiris dadgena. savini gamodis samarTlebrivi erTianobis arasaxelmwifoebrivi xasiaTidan. is saqmis garemoebidan gamomdinare da sazogadoebrivi urTierTobis mixedviT saqmis Semadgenlobas usadagebs Sesabamisi samarTlis normas savini amiT koliziuri samarTlis erovnul xasiaTs aviTarebs.

saerTaSoriso kerZo samarTlis ganviTarebaSi gansakuTrebuli adgili ukavia Tomas aseris ( 1838-1913) didia misi Rvawli saerTaSoriso kerZo samarTlis kodifilaciasa da unifikaciis saqmeSi. mas saerTaSoriso masStabis sakodifikacio moZraobis arqiteqtors uwodebdnen. Teoriuli TvalsazrisiT aseri teritoriuli principis winaaRmdegia. misi azriT yoveli samarTlebrivi urTierToba, bunebidan gamomdinare, miuTiTebs im kanonze, romelsac is eqvemdebareba. saerTaSoriso principebis dacviT es kanoni unda iyos gamoyenebuli, miuxedavad imisa, Sidasaxelmwifoebrivia Tu ucxo saxelmwifosi aseri saerTaSoriso kerZo samarTlebrivi urTierTobebis gadawyvetisas araerTgvarovan midgomas da Sesabamisi samarTlis normebis ararsebobis SemTxvevaSi, doqtrinisa da sasamarTlo praqtikis gamoyenabas uWers mxars.

saerTaSoriso kerZo samarTlis ganviTarebaSi didi wvlili Seitanes ruseTisa da sabWoTa kavSiris specialistebma. me-19 saukunis dasasrulsa da me-20 saukunis dasawyisSi gansakuTrebuli gavleniT sargeblobda m. maliSevis , i. ivanovis, d. martenisis, v. holdes naSromebi. rusuli doqtrina samarTlis aRniSnul sferoSi wamoWrili rTuli mdgomareobidan gamosavals saxelmwifoTa Soris urTierTobis ganviTarebaSi xedavda. rogorc ki saxelmwifo gaxdeba saerTaSoriso urTierTobis wevri saerTaSoriso kerZo samarTali am qveyanaSi iwyebs moqmedebas, rogogrc teritoriuli samarTali, damoukideblad raime recefciisa. saerTaSoriso kerZo samarTali wyvets moqmedebas, rodesac is daarRvevs qveynis sajaro wesrigs.

rusi mecnierebi saerTaSoriso kerZo samarTalSi aerTianeben aramarto koliziur, aramed materialur samarTlebriv normebsac.

saerTaSoriso kerZo samarTlis daniSnulebaa msoflio brunvis ganviTaerebisTvis saTanado samarTlebrivi pirobebbis Seqmna, rodesac uzrunvelyofili iqneba piris samarTlebrivi dacva.

me-20 saukunis periodis gamoCenili iuristebi yuradRebas amaxvileben saerTaSoriso kerZo samarTlis zogadi debulebis Ziebaze. saerTaSoriso kerZo samarTlis gamoCenili frangi specialisti a. batifoli Tvlis, rom saerTaSoriso kerZo samarTali iuridiuli sistemebis Tanasworobas unda emsaxurebodes. is Tavis naSromSi saerTaSoriso kerZo samarTlebrivi sakiTxebis gadawyvetaSi mniSvnelobas saerTaSoriso xelSekrulebebs aniWebs.

me-20 saukunis meore naxevridan saerTaSoriso kerZo samarTali ZiriTadad gamodis koliziuri normebis samarTlis farglebidan. xelSemwyob faqtorad gvevlineba saxelmwifos rolis amaRleba sameurneo saqmianobis regulirebaSi da ekonomikuri integraciis procesebis realizacia.

sabWoTa kavSirSi saerTaSoriso kerZo samarTlis ganviTareba axal istoriul pirobebSi mimdinareobs. samxareo koliziebis gadasawyvetad mniSvnelovani xdeba respublikaTSorisi kerZo samarTlebrivi urTierTobebis regulireba. i.s. pereterskis mosazrebiT saerTaSoriso kerZo samarTali, iseve rogorc sabWoTa kavSiris samarTlis mTeli rigi dargebi klasobriv xasiaTs atarebs. ucxouri kanonis gamoyenebis safuZveli , kanoni romlis gamoyenebac maSin xdeba Tu amas sabWoTa kanonmdebloba iTvaliswinebs. sabWoTa kavSiris saerTaSoriso kerZo samarTlis ganviTarebaSi wvlili miuZRvis l. luncsa da m. boguslaviskis. lunci amuSavebs ucxourui kanonis Sinaarsis dadgenis problemas. sabWoTa sasamarTlom da davis ganmxilvelma sxva organom unda ixelmZRvanelos ucxour kanonTan erTad CveulebebiT da sasamarTlo praqtikis masalebis meSveobiT. 1997 wlis 17 noembris samoqalaqo saproceso kodeqsSi axleburadaa gadawyvetili mTeli rigi sakiTxebi. SemoRebulia kanonmdeblobisTvis aqamde ucnobi institutebi. saqmis faqtobrivi garemoebebis damtkicebis tvirTi ekisrebaT mxareebs, rogors es xdeba mTeli rigi evropis saxelmwifoebSi. samarTlis aqtiuroba, misi iniciativiT mtkicebis procesSi CarTva daiSveba im zomiTa da farglebiT, rac gaTvaliswinebulia kodeqsiT. inglisur-amerikuli sasamarTloebi , miuxedavad saqmeSi arsebuli elementebis arsebobisa, ZiriTadad sakuTar procesulur samarTals gamoiyenebdnen.

l. luncis SexedulebiT saerTaSoriso kerZo samarTali samarTlis damoukidebeli dargia. is xazs usvams garemoebas, rom rig SemTxvevaSi adgili aqvs saerTaSoriso sajaro da kerZo samarTlis kategoriebis kompleqsur regulirebas. am Sexedulebas m. bogulevskic iziarebs. misi azriT saerTaSoriso kerZo samarTalSi moqmedebs saerTaSoriso principebTan erTad Sida saxelmwifoebrivi kategoriebi. es ganapirobebs saerTaSoriso kerZo samarTlis mecnierebis dargis kompleqsur xasiaTs. bogulevski uaryofiTad afasebs saerTaSoriso kerZo samarTlisadmi, rogorc mxolod koliziuri samarTlisadmi tradiciul midgomas. misi azriT arsebobs ucxo elementebis mqone samoqalaqo samarTlebrivi urTierTobis regulirebis ori meTodi: koliziuri da materialur-samarTlebrivi.

Tanamedrove saerTaSoriso kerZo samarTali, rogorc dakavSirebuli romaul-evropuli samarTlis ojaxTan, romlis Camoyalibebasa da Semdgom ganviTarebaSi, udavoa, didi mniSvneloba aqvs saerTaSoriso masStabiT maravalferovan mosazrebebsa da Sexedulebebs. Tu moviSveliebT cnobili kolizionistis f.Svindis xatovan gamoTqmas saerTaSoriso kerZo samarTalSi_istoria es yvelaferia.

saerTaSoriso kerZo samarTlis mecniereba da sistema

saerTaSoriso kerZo samarTlis institutebis Seswavlas safuZvlad udevs, saerTaSoriso kerZo samarTlis sistema, romelic ganmtkicebulia kerZo xasiaTis sakanonmdeblo aqtebSi, ramdenadac saerTaSoriso kerZo samarTlis sagans kerZo samarTlebrivi urTierTobebi Seadgens. saerTaSoriso kerZo samarTlis sagani gansazRvravs saerTaSoriso kerZo samarTlis, rogorc sasawavlo kursis da mecnierebis dargis sistemas. masalebisa da sakiTxebis TanmimdevrobiT dalagebis TvalsazrisiT aRniSnuli samarTlis sitema axlos dgas pandeqtikur samarTlis sistemasTan, Tumca mTlianad ar emTxveva mas. saerTaSoriso kerZo samarTalSi gamoiyofa zogadi da kerZo nawili. zogad nawilSi erTiandeba normebisa da institutebis analizisTvis aucilebeli sakiTxebi. zogadi nawili iuridiuli disciplinis sakiTxebTan erTad Seicavs mxolod saerTaSoriso kerZo samarTlisTvis damaxasiaTebel sakiTxebs. mag. koliziuri normebi, maTi moqmedeba , saxeebi, ganmarteba da gamoyeneba. saerTaSoriso kerZo samarTlis regulirebis meTodebi , normebis SezRudva sajaro wesrigis debulebebiT da sxva. gansakuTeebuli nawili ganixilavs iseT ZiriTAd sakiTxebs, rogorebicaa ucxo elemntebis mqone garigebani, sanivTo samarTali, valdebulebiTi samarTali, saxelSekrulebo da kanonismieri urTierTobebi, saojaxo samarTali, samemkvidreo samarTali. am nawils miekuTvneba sakredito da saangariSsworebo urTierTobebi, saavtoro da sapatento samarTali, SromiTi urTierTobebi. saerTaSoriso kerZo samarTlis bolo TavSi Seiswavleba aRniSnuli samarTlis procesi. aq Sedis saerTaSoriso savaWro arbitraJis sakiTxebi. saerTaSoriso kerZo samarTlis daintereseba dakavSirebulia savaWro operaciebis intensiur ganviTarebasTan. am kuTxiT pirveli gamokvlevebi dasavleT evropis saxelmwifoebSi Cndeba (XIII-XVI). saerTaSoriso kerZo samarTlis problematika gansakuTrebuli yuradRebis sagani xdeba dasavleT evropis samrewvelo qveynebSi (holandia, safrangeTi) mogvianebiT italiasa da germaniaSi. inglissa da amerikaSi am samarTliT daintereseba XIX saukunidan iwyeba. amave periodSi Cndeba ruseTSi saerTaSoriso kerZo samarTlis publikaciebi.

saerTaSoriso kerZo samarTals TiTqmis yvela qveyanaSi jerovani yuradReba eqceva. amis dasturia mravalferovani da mravalricxovani samecniero xasiaTsi literatura.